Kadıneki Çeviri,
Shilan Fuad Hussain-24 Ara 2023
Jin, Jiyan, Azadî'nin tüm amacı bu ifadeyi dünyanın her dilinde evrensel bir mesaj haline getirmek olduğundan, ifadeyi ortaya atan Kürt hareketi buna itiraz etmedi. Ancak, bu mesajı ödünç alanların, minnettarlıklarından ötürü, en azından orijinal kaynağını ve bu denklemi formüle etmek için verilen onlarca yıllık mücadeleyi, acıyı ve hapsedilmeyi kabul etmeleri umulurdu
Eylül 2022'de Kürt kadın Jina Amini'nin ölümü, İran genelinde "Jin, Jiyan, Azadî" bayrağı altında bir protesto cehennemine yol açtı. "Kadın, Yaşam, Özgürlük" anlamına gelen bu Kürtçe slogan, kısa sürede Doğu Kürdistan (İran'ın kuzeybatısı) şehirlerinde taşınan pankartlarda görüldü ve kısa sürede birçok kişinin yeni bir "İran Devrimi" olarak gördüğü şeyin resmi sloganı haline geldi. Çok geçmeden "Jin, Jiyan, Azadî" Berlin'deki Brandenburg Kapısı'na yansıtıldı, Cannes Film Festivali'nde söylendi ve Avrupa Parlamentolarında Batılı kadın politikacılar tarafından haykırıldı. Hatta sosyal medyanın dört bir yanındaki kadınlar, web kameralarına bu cümleyi okumadan önce saçlarından parçalar kesmeye başladılar.
Tarihsel ve ideolojik kökler
Ancak gerçek şu ki Jin, Jiyan, Azadî, Jina Amini'nin ölümüyle ortaya çıkan yeni bir ifade değil, Kürdistan'ın Zagros Dağları'ndan ve bu ifadeyi ilk kullanan kadın direnişçilerden yayılan onlarca yıllık bir deklarasyondur. Bu Kürt kadınları, sözde 'ahlak polisi' tarafından dövülen çaresiz kurbanlar değillerdi; Jin, Jiyan, Azadî sloganı, silahlı gerillalar tarafından daha geniş kadın özgürlüğü felsefelerini, Jineoloji (kadın bilimi) çalışmalarını ve Demokratik Konfederalizm ideolojilerini açıklamak için zaten kullanılıyordu.
Bu sloganın temelinde aynı zamanda Kürdistan Topluluklar Birliği'nin (KCK) bir felsefesi de yatıyordu: tüm otorite pozisyonlarında bir erkek ve bir kadından oluşan eşit 'Eşbaşkanlar' olmalı; kadınlar kendilerini korumak için özsavunma milisleri olarak örgütlenmeli ve kadınların kendi çıkarlarını sağlamak için kendi sivil grupları olmalı. Bu süreçte, bu Kürt kadınlar sadece Kürtleri değil tüm insanlığı özgürleştirecek bir planın ana hatlarını çiziyor ve toplumun siyasi 'cam tavanının' nasıl parçalanacağını gösteriyorlardı.
Tarihsel olarak, yaşamları ve özgürlükleri için direnen Kürt kadınlarının dinamiği, büyük Kürdistan'ın dört parçasında da zengin bir mirasa sahiptir. Leyla Qasim'ın diktatör Saddam Hüseyin'e karşı durduğu için asılmasından Leyla Zana'nın Kürtlerin Türkiye'de kendi dillerini konuşmalarına izin verilmesini talep ettiği için yıllarca hapis yatmasına kadar, ekilen tohumların Jin, Jiyan, Azadî çiçeklerine dönüştüğünü görebiliriz.
Daha yakın zamanlarda, Kürt kadınlarının yaşam ve özgürlük için bu meydan okuması, Cizre şehrinin Türk ordusu tarafından yıkılışını resmettiği için hapsedilen ressam Zehra Doğan'ı, Kürtçe şarkı söylediği için Türkiye'de hapsedilen müzisyen Nudem Durak'ı ve çocuklara Kürtçe ders verdiği için İran tarafından hapsedilen öğretmen Zara Mohammadi'yi de içeriyordu. Tüm bu vakalarda gördüğünüz şey, Kürt kadınlarının bir fırçayı ellerine aldıkları, bir melodi söyledikleri ya da anadillerinde bir kelime telaffuz ettikleri için hedef alındıkları ve cezalandırıldıklarıdır.
Meydan okuma kültürü
Kürt kadınları arasındaki bu eşsiz özgürlük ruhunun bir kısmı, kadınları kutlayan ya da yücelten birçok efsane, türkü ve baladın bulunduğu kültüre de yansımıştır. Bu hikâye ve şarkılarda kadınlar istenmeyen bir evliliğe direnir ya da kendilerini kontrol etmeye çalışan bir erkeğin emirlerine karşı gelir ve bunun yerine kendi seçtikleri erkekle kaçarlar. Aklıma bir Kürt atasözü de geliyor: "Aslan aslandır ister erkek ister dişi olsun."
Çeşitli inançlara sahip Kürt dini topluluklarında da kadınlar önemli roller üstleniyor; örneğin Alevi Kürtlerin (Reya Heqi) ruhani pratiklerinde kutsal kadınlık merkezi bir öneme sahip ve yaşamın koruyucusu olarak görülüyor. Ayrıca, cinsellik ve kadınlıkla ilgili tabu konuları ele alarak sınırları zorlayan ve diğer Ortadoğulu kadın topluluklarına da aynı şeyi yapmaları için ilham veren Kürt kadın şairlerin sayısı da giderek artıyor.
Sanat dünyasında da Kürt kadınları, Kürt, kadın ve insan olmanın ne anlama geldiğini temsil etmek için sanatı güçlü bir araç olarak kullanıyor. Kürtlerin seslerinin işgalci devletler tarafından bastırılması, özellikle Kürt kadınlarına nihayet fırsat verildiğinde söyleyecek çok şeyleri olduğu anlamına geliyor. Çoğu zaman bu eserleri motive eden mesaj, inkâr edilen bir tarihi korumak ya da Kürt kadınlarının özgürlüğünü kısıtlayan yapıları eleştirmektir.
Kültürel cephenin dışında, Kürt kadınları özellikle son birkaç on yıldır sivil ve siyasi hayatta da ön saflarda yer almaktadır. Kuzey Kürdistan'ın dört bir yanında Kürt kadınları Belediye Başkanı seçilirken, birçoğu da Kürtlerin sivil haklarını savunmak için merkezi Türk devletine meydan okuyarak hapse atıldı. Ne yazık ki, birçok Kürt kadınının Batı medyasında ilk kez özgürlüklerini savundukları için tutuklandıklarında ya da öldürüldüklerinde anılması Jin, Jiyan, Azadî'nin bir öneri değil, yaşadıkları ve elde etmek için hayatlarını ortaya koydukları bir ethos olduğunu gösteriyor. Böylece Jina Amini ismi Sakine Cansız'dan Hevrin Halef ve Nagihan Akarsel'e uzanan suikasta kurban giden Kürt kadın siyasi şehitler listesine katılmış oldu.
Ancak tüm bu durumların ortak paydası, Kürt kadınlarının ataerkil bir dünyanın ve geleneksel olarak muhafazakâr bir toplumun kendileri için belirlediği sınırlı alanı kabul etmeyi reddetmeleridir. Kürt kadınlarını diktatörlere, ölüm mangalarına, çevik kuvvet polislerine ve kendilerini öldürmeye çalışan istihbarat örgütlerine karşı koymaya hazırlayan da budur; zira bu egemen eril kurumlar, onların evlerinin oturma odalarında savaşmaya alışkın oldukları savaşların devamıdır. 18. ve 19. yüzyıllarda bile birçok Batılı oryantalist antropolog bu ruh hakkında sık sık yazmıştır çünkü Kürt kadınlarının beklentilerinden ve çevrelerindeki diğer kültürlerden nasıl daha "özgür" göründüklerine hayran kalmışlardır.
Protesto yerine direnmek
Kürt kadınlarının Kürdistan'da yaşam ve özgürlük savunuculuğunda oynadıkları rolden bahsederken, kadınların uzun yıllardır bir dizi Kürt partisinde erkeklerle birlikte mücadele ettiklerini göz ardı etmek mümkün değildir. Komala (İran Kürdistanı Komala Partisi), PDKI (İran Kürdistanı Demokratik Partisi), PJAK (Kürdistan Özgür Yaşam Partisi) ve Doğu Kürdistan / İran'daki PAK (Kürdistan Özgürlük Partisi); Güney Kürdistan / Irak'ta KYB'nin (Kürdistan Yurtseverler Birliği) kadın peşmergelerine, Kuzey Kürdistan / Türkiye'de PKK (Kürdistan İşçi Partisi) kadın gerillalarına ve Rojava / Suriye'de YPJ'nin (Kadın Savunma Birlikleri) kadın savaşçılarına.
Bu örneklerin her birinde Kürt kadınları, geleneksel olarak erkek egemen ve muhafazakâr bir toplumda kalıp yargılara meydan okumuş ve sonunda kahramanlıklarıyla birçok Kürt erkeğinin desteğini kazanmıştır. Birçok Batı ülkesinde kadınların hala erkek meslektaşlarıyla yan yana savaşmadığı düşünüldüğünde bu durum özellikle istisnai bir durumdur ve Kürt kadınlarının bu özel konuda engelleri aşma konusunda öncülük ettiğini göstermektedir. Ayrıca Kürt kadın direnişçilerin fotojenik ve 'egzotik' nadir kadınlardan çok daha fazlası olduğunu ve yüzyıllardır toplumsal cinsiyet normlarına ve ufuklarını sınırlamaya yönelik ataerkil girişimlere direnen uzun bir Kürt kadın soyundan geldiklerini söylemek gerekir.
Azadî'nin sınırlı doğası
YPJ'nin son örneğinde, 2014-2019 yılları arasında IŞİD'e karşı silahlı direnişleri nedeniyle Batı medyası tarafından kutlanmaları da dikkat çekicidir. YPJ'li kadınlar Fransa Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda ağırlanırken ve moda dergilerinin kapaklarında yer alırken, Batı'da Ortadoğu'da başları açık genç kadınların kendilerini gerçek anlamda zincire vurmak isteyen erkeklerle savaşmasının ne kadar benzersiz olduğuna dair sayısız belgesel, sinema filmi ve kitap yazıldı. Bu da YPJ'li Kürt kadınların, Batı'daki haberlerin tercih ettiği nihai "iyiye karşı kötü" savaşında intikam melekleri olarak yer almalarını sağladı. Ancak aynı YPJ'li kadınlar Türk hava saldırılarının hedefi olduğunda, aynı Batı basını stratejik NATO müttefiklerini yabancılaştırmamak için bu hikâyeyi ve ahlaki zorunluluğu çoğunlukla görmezden geliyor. Bu da kadınların kendilerini tehdit eden herkese karşı yaşamlarını savunma ve özgürlük arama hakkına sahip olduklarını ilan eden mesajın evrenselliğini ne kadar anladıkları sorusunu akla getirmektedir.
Bu slogan aynı zamanda kadınların yaşamlarını ve özgürlüklerini nasıl kazanacakları ya da koruyacakları konusunda da bir sınırlama getirmemektedir; zira görünüşe göre bunlar devredilemez mutlak insan haklarıdır ve bu hakları güvence altına almak için gerekirse savunma amaçlı silahlı direnişte bulunmakta haklı oldukları anlamına gelmektedir. Bu gerçek, YPJ kendilerini IŞİD teröristlerine karşı savunurken Washington, Brüksel ve Londra'da açıkça görülüyordu, ancak bu düşman Ankara'nın yaptığı gibi Karadeniz'e erişimi kontrol etme yeteneğine sahip olduğunda daha az açıktı.
Ne yazık ki mevcut siyasi manzara, bu gibi durumlarda Kürt kadınlarının kahramanlığının söz konusu devletlerin dış politika hedefleriyle örtüştüğünde kutlanacağını, bu hedeflere ters düştüğünde ise görmezden gelineceğini ve hatta yasaklanacağını göstermektedir. Bu şekilde, YPJ'nin bir IŞİD tankına karşı koyarken kahraman olabildiği, ancak bir Türk insansız hava aracına bakarken anılmaya değmeyen kurbanlar olduğu mantıksız bir durum ortaya çıkıyor. Bu da Batılı siyasetçiler için rahatsız edici bir başka gerçeği gündeme getiriyor: Jin, Jiyan, Azadî sloganının, Türkiye tarafından 24 yıldır izole bir adada hapsedilen Kürt lider Abdullah Öcalan tarafından popüler hale getirilmiş olması.
Teorik olarak kadınların eşitliği ilkesine karşı çıkan çok sayıda demokratik hükümet bulmak zor olsa da özellikle "özgürlük" yoruma açıktır. Bu, kendi dillerini konuşma özgürlüğüne sahip oldukları anlamına mı geliyor? Ya da kendi özerkliklerini veya bağımsız Kürdistan devletini kurma özgürlüğü mü? Kürtlerin durumunda, özgürlükler Batılı güçler tarafından İran, Suriye ve Irak'taki (jeopolitik düşmanlar) Kürt kadınları için meşru kabul edilirken, Türkiye'de daha az meşru kabul ediliyor gibi görünüyor.
Afişteki kelimelerden daha fazlası
Jin, Jiyan, Azadî artık resmi olarak dünya çapında siyasi sözlüğün bir parçası. Dünya çapında milyonlarca olmasa bile binlerce kadının ağzından haykırılmıştır, bu da kolay kolay unutulamayacağı anlamına gelmektedir. Ancak bu mesajın destekçileri, bildirgenin ardındaki kelimelerin daha iyi anlaşılmasını talep etmeli ve dünyaya bu bildirgeyi veren Kürt kadınlarının kendilerinin de göz ardı edilmemesi ya da mesajdan çıkarılmaması konusunda ısrarcı olmalıdır. Devletlerin radikal fikirleri alıp, kendi iktidarları için güvenli ve tehdit oluşturmayacak hale getirmek üzere sterilize etme eğilimleri vardır.
Bu şekilde Jin, Jiyan, Azadî'yi herkesin ezbere bildiği ancak çok az kişinin açıklayabildiği bir klişe ya da tampon etiketindeki bir mesaj haline getirme girişimleri artmıştır ve artacaktır. Zamanla, Kürtçe ifadenin kendisinin tamamen İngilizceye çevrilmiş ifadeye dönüşmesi ve dilsel kökenlerin unutulması muhtemeldir. İran'da bile Farsça "Zan, Zendegi, Âzâdi" kısa süre sonra ortaya çıkmaya başladı ve dünyanın dört bir yanındaki diğer çatışmalar da sloganı kendi dillerine çevirmeye başladı.
Jin, Jiyan, Azadî'nin tüm amacı bu ifadeyi dünyanın her dilinde evrensel bir mesaj haline getirmek olduğundan, ifadeyi ortaya atan Kürt hareketi buna itiraz etmedi. Ancak, bu mesajı ödünç alanların, minnettarlıklarından ötürü, en azından orijinal kaynağını ve bu denklemi formüle etmek için verilen onlarca yıllık mücadeleyi, acıyı ve hapsedilmeyi kabul etmeleri umulurdu. Pek çok Kürt kadın, bugün dünyanın dört bir yanındaki kadınların bu çağrıyı yapabilmesi için hayatlarından ve özgürlüklerinden vazgeçti. Ve slogan son adım değil, kelimelerin ardındaki daha geniş felsefe hakkında daha fazla bilgi edinmek için daha derin sorular sormanın ilk adımı olmalıdır. Bir kez tüm kadınlar için tam bir yaşam ve gerçek özgürlük çağrısında bulunduğunuzda, bunun nasıl gerçekleştirileceğini ve bir kez yaratıldıktan sonra nasıl korunacağını açıklamak gerekir.
Son Not: Bu makale, 6-7 Aralık 2023 tarihlerinde Brüksel'de AB Türkiye Sivil Komisyonu (EUTCC) ev sahipliğinde düzenlenen Yıllık Uluslararası AB, Türkiye, Ortadoğu ve Kürtler Konferansı'nda sunulmuştur.
*Çeviri: Jin dergi ekibi
*Kaynak: https://nlka.net/eng/jin-jiyan-azadi-kurdish-women-resisting-in-the-4-parts-of-kurdistan/
Etiketler : Kürt kadın mücadelesi, Jin jiyan azadî, kürt kadın hareketi,
Shilan Fuad Hussain