Kadıneki Yazı,
Yıldız Ok Orak-18 Şub 2024
Hastaneye başvuran hastaya doğru tanıyı koymak için 3 önemli adım vardır: 1- Anamnez (hastalık öyküsü), 2-Muayene, 3- Tetkiktir. İyi bir Anamnez tanı için doğru yöntemler kullanmamız ve hasta-sağlık çalışanı arasında güven ilişkisinin oluşması en önemli adım. Aynı dili konuşmayan hekim- hasta arasında bu güven ilişkisi kurulamıyor
Ayşe hanım 52 yaşında, Diyarbakır‘da bir hastaneye başvuruyor. Var olan şikayetleri nedeniyle 3. gelişi, bu sefer çok şanslı çünkü Kürtçe bilen bir doktora denk geliyor. Doktor hastanın şikayetlerini sorunca Ayşe Hanım Kürtçe cevap veriyor, doktor” xalti kurmanci bipeyive, ez Kurdi zanim” diyor ve o an Ayşe Hanım ağlamaya başlıyor. Ağlarken bir yandan da derdini anlatmaya çalışıyor. Yaklaşık bir yıl önce büyük abdestini yaparken kan geldiğini, hastaneye gittiğini ama kendisini muayene eden doktor Kürtçe bilmediği için, derdini anlatamadığını, soğuk algınlığı ilacı verip gönderdiğini anlatıyor. 6 ay sonra oğluyla birlikte yine hastaneye gidiyor şikayetleri artmış, halsizlik ve zayıflama da kanamaya eşlik etmiş. Muayene eden doktor Kürtçe bilmediği için oğlunu da muayeneye alıyor ve oğlundan şikayetlerini tercüme etmesini istiyor, Ayşe Hanım oğlundan çekindiği için kanamadan bahsetmiyor, boğazım ağrıyor halsizim deyince doktor boğaz muayenesi yapıp ilaç tedavisi verip gönderiyor. 3. kez geldiğinde Kürtçe bilen doktora denk gelen Ayşe Hanım doktora, yaklaşık bir yıldır büyük abdestinden kan geldiğini, halsizliğini, zayıflamasını anlatıyor. Yapılan ayrıntılı tetkiklerden sonra Ayşe hanıma 3. Evre kolon kanseri tanısı konuyor, kanser birçok organa yayılmış, ameliyat şansını kaybetmiş, kemoterapi gereken bir evreye gelmiş.
Esra hanım 62 yaşında aile hekimine soğuk algınlığı şikâyeti ile gidiyor, yüksek tansiyon ve şeker hastası, Covid salgınının olduğu bir dönem ve Esra Hanım risk grubunda olduğu için aşı olması gerekiyor. Şeker hastalığı için de diyabet hemşiresinden eğitim alması gerekiyor. Esra hanım Zazaca dışında bir dil bilmiyor, aile hekimi de Türkçe ve İngilizce dışında bir dil bilmiyor. Doktor Esra hanımı aşı konusunda ikna edemiyor ve diyabet eğitimi konusunda ailesinin desteğine rağmen diyabet hemşiresi gerekli eğitimi veremiyor.
Yunus 24 yaşında, iki yıl önce ülkesinde yaşanan savaş dolayısıyla ailesiyle Türkiye’ye göç ediyor, Arapça konuşan ailede sadece en büyük abi Türkçe biliyor. Yunus bir buçuk yıl önce halsizlik, baş dönmesi şikayetleri ile hastaneye başvurduğunda yapılan tetkiklerde hepatit C tanısı alıyor, 9 kardeşi olan Yunus’ un ailesine hastalığın bulaşıcı olduğuna dair bilgi verilmesi gerekiyor. Türkçe bilen abi o sırada kendi ülkesine gittiğinden hastanede de Arapça bilen olmadığı için bilgi verilemiyor. Yaklaşık 3 ay sonra aynı şikayetlerle gelen diğer kardeşe hepatit C tanısı konuyor, 3 ay sonra diğer erkek kardeş de aynı tanıyı alıyor. Türkçe bilen abi gelip detaylar sorulduğun da abi 3 erkek kardeşin aynı tıraş bıçağını kullandıklarını anlatıyor. Bulaş yolları ile ilgili ayrıntılı bilgi ancak o zaman Türkçe bilen abiye anlatılıyor. O zamana kadar iletişim probleminden 3 kardeşte maalesef aynı hastalığa yakalanıyor.
Hasta açısından ifade edememe probleminin yanında sağlık çalışanı olarak bizim içinde dilini bilmediğimiz hastayla iletişim kurmak, tanı ve tedavisinde başarılı olmak zorlaşıyor.
Hastaneye başvuran hastaya doğru tanıyı koymak için 3 önemli adım vardır: 1- Anamnez (hastalık öyküsü), 2-Muayene, 3- Tetkiktir. İyi bir Anamnez tanı için doğru yöntemler kullanmamızı ve hasta-sağlık çalışanı arasında güven ilişkisinin oluşması için en önemli adım. Aynı dili konuşmayan hekim- hasta arasında bu güven ilişkisi kurulamıyor. Hele psikiyatrik görüşme gibi özel görüşmeler mümkün olmuyor. Anamnez kısmında kendini rahat ifade edemeyen hasta doktoruna yeterli güveni hissetmeyince muayene bile mümkün olmayabiliyor. Ayşe hanımın olayındaki gibi makat muayenesi veya meme, jinekolojik muayene gibi mahremiyetin ön plana çıktığı durumlarda, hasta kendini güvende hissetmiyorsa izin vermeyebiliyor. Doğru tanı koymak için ikisinin aksadığı durumlarda tetkik tek başına hiçbir anlam ifade etmiyor. Tedavi ederken de hastaya gerekli bilgilendirmeler yapılmadığında doğru tedavi de zorlaşıyor.
Bunun gibi birçok hikâye var sağlık kurumlarında, hastaneler geç tanı alan kanser vakaları ile dolu veya doğru bilgilendirilemediği için geçmeyen hastalıklar. Bu hikayelerde anlatılan sadece o kişinin yanlış veya geç tedavi oluşu değil aslında yaş, cinsiyet, ırk, din, dil siyasal inanç ve sosyo-ekonomik durum fark etmeksizin herkesin mümkün olan en yüksek düzeyde sağlık hizmetine kavuşması kişinin en doğal hakkıdır diyen insan hakları evrensel bildirgesinin ihlalidir.
Sağlık kurumlarında anadilinde hizmet vermemenin sıkıntıları gün geçtikçe artıyor. Pandemi döneminde özellikle “herkes iyi olmadan hiç kimse iyi değildir” ilkesine göre herkesin sağlığının herkesi etkilediği zamanlarda bu sorun daha da belirgin hale gelmiştir. Toplumun sağlığı için herkesin sağlığının önemi birçok sivil toplum kurumunda gündem olmaya başladı. Kendini rahat ifade edemeyen, anadilini konuşamayan hasta güvende hissetmez ve hastanın aktif katılımı olmadığı zaman verilen sağlık hizmetinde başarılı olunmaz. Bazı sağlık kurumlarında tercüman bulundurulmaya başlanmış, tabii bu daha çok Kürtçe dışında İngilizce, Arapça gibi diller için fakat; hasta, doktor veya sağlık çalışanı arasına üçüncü bir kişinin girmesi hasta mahremiyeti açısından sakıncalı bir durumdur, mesela psikiyatrik görüşmelerin tercümanla yapılması doğru bir durum değildir veya Ayşe hanımın olayındaki gibi özel muayene gerektiren durumlar için de uygun değildir. Yapılması gereken her ildeki hastanelerde o ilde yaygın olarak kullanılan dilleri bilen sağlık çalışanı bulundurmak, kurumlarda Kürtçe dili üzerindeki yasakları kaldırmak, hasta eğitimi, broşür onam formları gibi formları Kürtçe veya o ildeki yaygın dille de hazır bulundurmak, sağlık çalışanları için okullarda Kürtçe eğitime yer vermek, sosyal medya ve kamu spotlarında sağlık eğitimlerinde Kürtçe videolara yer vermek gibi çözümleri tartışıp anadilinde sağlık hizmetini sunmak ve anadili Türkçe olanların dışındaki halkların sağlığa ulaşım hakkını engelleyen anadillerin önündeki tüm engellerin kaldırılarak evrensel hak olan sağlık hizmetine ulaşımın önünün açılması gerekir.
Etiketler : Kürt kadın mücadelesi, Kürtçe, Anadil, Kürtçe yasağı, Kürt kadınlar,
Yıldız Ok Orak