Kadıneki Kültür-Sanat,
Meltem İnci-01 Oca 2021
1973 yılında İran'dan ayrılan ve 1990 yılında geri döndüğünde gördüğü değişimi 'şok edici' olarak tanımlayan Neshat, cinsiyet eşitsizliği, kimlik, aidiyet gibi konuları yansıttığı eserleriyle doğduğu coğrafyadaki kadınların sesi olmuştur
İran’dan Amerika’ya uzanan uzun bir sürgünde Shirin Neshat, toplumsal kimlik ve kültürel bağlarını sorgulayarak, ataerkil düşüncenin kadınlara uygun gördüğü rolleri reddetmiş görsel bir sanatçıdır. Tüm bu reddedişleri eserlerine öfkeli ve şiirsel bir şekilde yansıtan Neshat, bu dönüşümünü tam olarak 1990 yılında İran’da geri döndüğünde ve İran’daki değişimi gördüğünde yaşadı.
İran’ın Kazvin kasabasında varlıklı doktor bir baba ile ev kadını bir annenin çocuğu olarak dünyaya gelen Neshat, aile ortamını “çok sıcak destekleyici bir Müslüman aile” olarak ifade etmişti. Özellikle babasının batıda yaşanan feminist hareketten etkilenmesi ve kızlarının birer birey olmaları, risk almaları ve dünyayı görmek için teşvik ettiğini belirten Neshat, 1975 yılında UC Berkeley’de okumak için İran’dan ayrılarak 1983’te eğitimini sanat yüksek lisansı ile tamamladı.
Aynı yıl New York’a taşınan Neshat, sanat yapmanın bir meslek olamayacağını fark etti. Manhattan'da sanat ve mimarlık üzerinde alternatif bir kültür merkezi olan Storefront for Art and Architecture'ın yürütücüsü olan gelecekteki eşiyle tanıştıktan sonra, bu merkezde geçirdiği on yıl Neshat için ikinci bir eğitim niteliğinde oldu.
Yıllar sonra İran'a dönüş: Şok edici bir değişim
Neshat, bu süreçte bir sanat yaratımında bulunmazken 1990 yılında İran’a döndü. Dönüşünü, "Muhtemelen şimdiye kadar yaşadığım en şok edici deneyimlerden biriydi. İran kültüründen hatırladığım ve tanık olduğum şey arasındaki fark çok fazlaydı. Bu değişim korkutucu ve heyecan vericiydi; hiçbir ülkede bulunmamıştım. Tabii ki en göze çarpan şey, insanların fiziksel görünüşündeki ve halkın davranışlarındaki değişimdi" diye ifade etmişti.
Bu ‘şok edici’ deneyimin ardından sanat tutkusu onu tekrar etkilemeye başladı, kendisi hakkında derin bir şekilde düşünmeye odaklandı. 1993 yılında ise tekrar sanat üretmeye başladı, bunların ilki fotoğrafları oldu. Ardından video çalışmalarıyla sanatını harmanladı.
Neshat, “Allah'ın Kadınları” isimli çalışmasında siyah fon üzerine kadınların vücutlarının çeşitli yerlerine Farsça yazılar yazmış ve otoportre çalışmaları yapmıştır.
Bir protesto hali
Öyle ki, başka bir şehirde ve başka bir kültürde yaşasa dahi, Neshat eserlerinde doğduğu yerin kültürünü yansıtmış ve doğduğu toprakların kendine özgü yapısına göre eserlerini ortaya çıkarmıştır.
Cinsiyet eşitsizliği, kimlik, aidiyet, feminizm, siyasi rejim ve inanç meselelerini yansıttığı eserlerinde Neshat, doğduğu coğrafyadaki kadınların sesi olmuştur. Onları şarkı söylemekten alıkoyan düzeni, başka kapılardan içeriye girdiği restoranları, zorunlu bir hapis olan kara çarşafı, seçme-seçilme hakkı; çalışma ve hak ve hürriyetinin gaspına karşı sesini eserleriyle yükseltmiştir.
Fotoğraflarında genellikle otoportre kullanan sanatçı, arka planlarında çoğunlukla siyah fon tercih etmiştir. Farsça el yazısı bulunan portreler ve el-ayak gibi vücudun farklı bölgelerini fotoğraflamıştır.
Videolarında geniş sekanslar kullanan sanatçı, adeta her sahneyi bir fotoğraf karesine dönüştürmüş ve doğduğu topraklardaki bu dönüşüme isyan etmiştir.
Hüzün ve karanlık
Bir röportajında sanat eserlerinin edebiyat ve tarihle iç içe olduğunu belirten Neshat, hüzün ve karanlığın eserlerinde hâkim olduğunu ifade etmiştir: “Önce sanatçıyım, sonra kadın sanatçıyım, sonra İranlı bir kadın sanatçıyım. En büyük ilham kaynağım Ortadoğulu kadınlar. İşlerimi onların mücadeleci hayatlarıyla özdeşleştiriyorum. Fotoğrafların üzerine yazmayı seviyorum çünkü o şiirler görülen bedenin sesi oluyor, ona hayat veriyor. Müzik gibi de denebilir."
Turbulent: Karşıtların birleşimi
Neshat, ilk çalışmasını 1998 yılında “Turbulent” adlı iki kanallı video/ses videosuyla yaptı. Bu kısa film, İran’da kadınların şarkı söylemekten yoksun olmaları, erkeklerin ise sınırsız özgürlüğe sahip olmalarını sembolleştirdi. Bir ekranda kalabalık bir erkek toplulunuğa karşı şarkı söyleyen bir erkek, diğer ekranda ise boş bir oditoryumda tek başına şarkı seslendiren bir kadını görüyoruz bu çalışmada. İran’da kadınların halk içinde şarkı söylemesinin yasak oluşunu simgeleyen bu video karşıtların birleşiminden oluşuyor. Öyle ki; siyah-beyaz, boş-dolu, kadın-erkek, geleneksel ve geleneksel olmayan kavramlar video da bir arada yer alıyor.
Rapture
1999 yılında ikinci sanat eserini ortaya çıkaran Neshat, ‘Rapture’ ile yine İslam dünyasında kadının yerine dikkat çekiyor. Sembolik bir savaşın hüküm sürdüğü videoda kaleyi dolduran beyaz gömlekli adamlar ile kalenin dışında yer alan siyah çarşaflı kadınlar, doğada toplu halde ritüelde bulunuyorlar. Çölde dua eden kadınlar, daha sonra deniz kıyısına gidip burada taşıdıkları bot ile bilinmeyene doğru hareket ediyorlar.
'Düş Görenler'
‘Roja’ ve ‘Sarah’ adlı iki video yerleştirmesi ile ‘Düş Görenler’ başlıklı bir video hazırlayan Neshat, her videoda kendi içsel kaygılarıyla yüzleşen, duygusal ve psikolojik anlatıları düş ile gerçekliğin, delilik ile akıl sağlığının, bilinç ile bilinçaltının sınırında kalan kadın kahramanlar etrafında dönüyor. Siyah beyaz filmler müthiş görüntüleriyle, birbirine benzeyen gerçeküstü ve düşsel görsel efektleri paylaşıyorlar. Sanatçının yinelenen düşlerini, anılarını ve özlemlerini ele alan bu videolarda Neshat, dolaylı ama kolay anlaşılabilen bir üslupla, ustaca kullandığı kamera teknikleri ile akılda kalıcı bir niteliğe ulaşmayı başarıyor. Tüm işlerdeki doğa manzaraları ve eşsiz mimari; cinsiyet dolaylamaları, iktidar mücadelesi, sürgün, protesto, kimlik, bireysellik ve politika arasındaki mesafeyi yansıtan konular ile kısa ve öz anlatıların baskın yönleri haline geliyor.
Neshat’ın eserleri ise şöyle:
*Turbulent, 1998. İki kanallı video/ses kurulumu
*Rapture, 1999. İki kanallı video/ses kurulumu
*Soliloquy, 1999. Renkli video/ana karakteri sanatçı olan ses kurulumu
*Fervor, 2000. İki kanallı video/ses kurulumu
*Passage, 2001. Tek kanallı/ses kurulumu
*Logic of the Birds, 2002. Multimedya performansı
*Tooba, 2002. İki kanallı video/ Shahrnush Parsipur’un kitabı Women Without Men'e dayalı olan ses kurulumu
*Mahdokht, 2004. Üç kanallı video/ ses kurulumu
*Expressing the inexpressible , 2004. Film, 42 dakika
*Zarin, 2005. Tek kanallı video/ ses kurulumu
*Munis, 2008. Renkli video/Shahrnush Parsipur’un kitabı Women Without Men'e dayalı olan ses kurulumu
*Faezeh, 2008. Renkli video/Shahrnush Parsipur’un kitabı Women Without Men'e dayalı olan ses kurulumu
*Possession, 2009. Siyah & beyaz video/ses kurulumu
*Women Without Men, 2009. Shahrnush Parsipur’un kitabı Women Without Men'e dayalı olan uzun metrajlı film
*Illusions & Mirrors, 2013. Dior tarafından yaptırılan ve Natalie Portman'ın da bulunduğu film.
*Looking for Oum Kulthum, 2017. Film
Etiketler : İran, Shirin Neshat, İran'da kadın hakları, Kültür-sanat,
Meltem İnci